Pisarz, publicysta, działacz  

Danuta Tomerska  

 

Jerzy Szczygieł znany jest nie tylko jako pisarz, ale również jako działacz środowiska niewidomych, zajmujący się głównie problematyką społeczną i kulturalną.   

Urodził się 14 marca 1932 roku w Puławach. W latach 1953 - 1957 odbył studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Od roku 1958 redaguje miesięcznik społeczny „Nasz Świat”, a od kilku lat jest również redaktorem naczelnym „Niewidomego Spółdzielcy”.   

Twórczość literacką rozpoczął od opowiadań „Sobowtór”, „W przedpolu”, „Kartka z dziennika”. Debiutem książkowym Jerzego Szczygła jest powieść dla młodzieży „Tarnina”, która ukazała się nakładem wydawnictwa „Nasza Księgarnia”.   

„Tarnina” to nazwa zbudowanego w lesie schronu, który scementował przyjaźń gromadki chłopców, których rodziny zostały rozbite przez wojnę, zapoczątkował liczne przygody: od beztroskiej „wojny” z grupką rówieśników, poprzez wspólne zdobywanie pożywienia, aż do akcji sabotażowych wobec hitlerowców i współpracy z ruchem oporu. Przedstawiając trudne życie dorastającej młodzieży w okresie wojny, autor prawdziwie ukazuje swych młodocianych bohaterów, którzy marząc o egzotycznych wyprawach, po dalekich lądach i morzach w przyszłości, przybierają piękną postawę moralną w konkretnej, ciężkiej, wojennej sytuacji.   

Następną powieścią Jerzego Szczygła było „Milczenie”. Zdarzenia powieściowe ukazane są tu w dwu niezwykle sugestywnych relacjach: księdza (część pierwsza pt. „Milczenie”) i chłopca (część druga pt. „Szczury”). Gorzka to bardzo książka. Napisana wspaniale. Jest to dramat moralny, ukazujący z wielką precyzją analizy sytuację wyjątkową, niesprawiedliwość, okrucieństwo świata, sprawy spotworniałe.   

Obecnie Jerzy Szczygieł ma w swoim dorobku pisarskim dziewięć książek. Są to, oprócz wymienionych wyżej, następujące tytuły: „Drogi rezygnacji”, „Dopalające się drzewa”, „Szare rękawiczki”, „Sen o brzozowych bucikach”, „Ziemia bez słońca”, „Powódź” i ostatnia - „Nigdy cię nie opuszczę”. Cztery pierwsze pozycje zostały nagrane na taśmy magnetofonowe, dwie następne zostały wydane systemem Braille`a. Do najciekawszych i najambitniejszych pozycji jego dorobku pisarskiego należą, obok jego „Milczenia”  - „Sen o brzozowych bucikach” i „Szare rękawiczki”.   

„Sen o brzozowych bucikach” to piękna opowieść o miłości dwojga młodych ludzi. Akcja utworu rozgrywa się w czasie okupacji, w miejscu położonym w pobliżu jenieckiego obozu. Świadomość ciągłego zagrożenia, widok przejmujących swym okrucieństwem scen, jakie rozgrywały się za drutami hitlerowskiej kaźni, wpływa na dramatyczny charakter miłości tych młodych ludzi, pragnących przetrwać i ocalić swoje szczęście. Za pomocą bardzo prostych środków artystycznych wnikliwie i z ciepłym liryzmem ukazał autor sylwetki bohaterów oraz proces ich przedwczesnego dojrzewania w warunkach wojennych. Niektórzy krytycy porównują tę opowieść do „Tristana i Izoldy”.   

Tematem „Szarych rękawiczek” jest obsesyjny lęk przed przemijaniem, bunt przeciw monotonii codziennego życia. Bohaterka dla rodzinnego szczęścia - jak jej się zdawało - zrezygnowała z ukończenia studiów, zajęła się pracą zarobkową, prowadzeniem domu i wychowywaniem dzieci. Zetknąwszy się przypadkowo ze starą kobietą, która zniszczone wiekiem ręce ukrywa w równie zniszczonych, szarych rękawiczkach, spostrzega z przerażeniem, że i jej życie, po którym sobie tyle obiecywała, upływa, a ona nie osiągnęła właściwie niczego. Miłość do męża, tak absorbująca ją kiedyś, minęła, dzieci zaczynają mieć własne życie, a jej pozostała już tylko starość. Chwilowy lęk przeradza się w trwałą psychozę, która wpływa katastrofalnie na atmosferę w domu. Próby zwalczania tego stanu nie dają rezultatów.   

Autor podjął w tej książce bardzo istotny problem. Los jego bohaterki to los tysięcy podobnych jej kobiet, wprzęgniętych w kierat rozlicznych obowiązków. Jerzy Szczygieł nadał temu problemowi kształt artystyczny i zadał sobie trud przeanalizowania psychiki takiej kobiety, pozbawionej instynktu samozachowawczego i umiejętności realnej oceny własnych praw i obowiązków. Postać bohaterki przemyślana jest w najdrobniejszych szczegółach, żywa, mocno trzymająca się realiów naszej codziennej rzeczywistości.   

Jerzy Szczygieł reprezentuje twórczość zaangażowaną o dużych walorach humanistycznych. Interesuje go przede wszystkim współczesny człowiek, człowiek w planie etycznym i społecznym. Ta jakby pasja zgłębiania psychiki ludzkiej sprawia, iż autor częstokroć stawia swoich bohaterów w obliczu najtrudniejszej próby, aby sprawdzić ich człowieczeństwo, z całą jego nędzą i nadzieją. Interesują go również sprawy młodzieży, a więc ludzi rozpoczynających samodzielne życie, ten okres, w którym formuje się ich wrażliwość i cechy reagowania na świat.   

Proza Jerzego Szczygła jest bardzo interesująca, pozornie nieefektowna, opisowo - realistyczna, o prostym sposobie relacjonowania, bez nadmiaru słów, ale też i bez niedomówień. Beznamiętną pozornie narrację dynamizuje troskliwie dobrana kolejność faktów i zdarzeń, obliczona naw zrastające napięcie czytelnika. Często jego książki przynoszą propozycje kontrowersyjne, zmuszające czytelnika do niejednej refleksji, prowokujące do irytacji lub wywołujące wyrazy aplauzu.   

Wszystkie te cechy prozy Jerzego Szczygła sprawiają, iż zajmuje ona niepoślednie miejsce w dorobku współczesnej literatury polskiej.   

 Pochodnia kwiecień 1973