Osobowość prawna czy federacja?

WŁADYSŁAW GOŁĄB

Już na nadzwyczajnym krajowym zjeździe delegatów w czerwcu br. zarysowały się dwie tendencje: usamodzielnienie okręgów PZN przez nadanie im osobowości prawnej lub zmiana PZN w federację luźnych stowarzyszeń. Na tym tle powstało wiele nieporozumień. Postaram się wątpliwości te rozwikłać na gruncie obowiązującego prawa. Swoje poglądy na temat, które z rozwiązań uznaję za lepsze, wyraziłem w opublikowanym artykule na łamach "Biuletynu Informacyjnego" oraz podczas prac komisji statutowej.

Aktem prawnym normującym interesującą nas problematykę jest ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. nr 20, poz. 104 z późniejszymi zmianami).

Prawo o stowarzyszeniach w r. 1990 uległo istotnej nowelizacji: zlikwidowane zostały stowarzyszenia wyższej użyteczności oraz stworzono możliwość nadania osobowości prawnej jednostkom terenowym. Pierwsza zmiana do dziś nie dotarła do świadomości wielu działaczy społecznych, czego dowodem jest ciągłe posługiwanie się przez niektóre koła i okręgi PZN określeniem w nazwie: "stowarzyszenie wyższej użyteczności".

Druga zmiana dotycząca nadawania osobowości prawnej jednostkom terenowym stowarzyszeń wywołała biegunowo skrajne opinie prawników. Wśród naukowców przeważa zdanie, że jest to zły pomysł, sprzeczny z zasadami prawa. Mimo to przepis nie został dotychczas zmieniony i jak można przypuszczać, coraz więcej stowarzyszeń będzie z niego korzystać. Dla przybliżenia sprawy przytoczmy go w pełnym brzmieniu:

"Art. 17. 1. Stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zarejestrowaniu.

1a. Terenowa jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 10 ust. 2., może uzyskać osobowość prawną, jeżeli statut stowarzyszenia to przewiduje".

Powołany art. 10. ust. 2 stanowi "Stowarzyszenie, które zamierza tworzyć terenowe jednostki organizacyjne, jest obowiązane określić w statucie strukturę organizacyjną i zasady tworzenia tych jednostek".

Zatem Polski Związek Niewidomych, aby mógł uzyskać osobowość prawną dla swych okręgów, musi w statucie ściśle określić, jakie jednostki terenowe uzyskują tę osobowość, ustalić ich strukturę, a przede wszystkim sprecyzować zasady podziału majątku. Cały dotychczasowy majątek stanowi własność PZN, którym dysponuje Zarząd Główny. Dopiero nowo nabywany majątek będzie bezspornie stanowił własność okręgu jako osoby prawnej i majątkiem tym będzie dysponował zarząd okręgu. Statut musi określić, na czym ma polegać nadzór sprawowany przez Zarząd Główny nad takim okręgiem. Nie ulega jednak kwestii, że w wypadku likwidacji okręgu jego majątek przechodzi na rzecz PZN jako organizacji ogólnopolskiej.

Okręg, który uzyskał osobowość prawną, podlega zarejestrowaniu przez właściwy dla jego siedziby sąd wojewódzki. Nieprawdą jest twierdzenie, że każdy okręg musi opracować własny statut. Takie stanowisko reprezentowały niektóre sądy wojewódzkie, ale już od kilku lat ugruntowała się zasada, że każdy okręg rejestruje statut ogólnopolskiej organizacji, a postanowienie sądu wojewódzkiego rejestrującego ten statut jest wiążące dla sądu właściwego dla danej jednostki terenowej.

Przez nadanie osobowości prawnej okręgom PZN niewątpliwie rozluźni się więź pomiędzy okręgami a Zarządem Głównym. Plusem natomiast takiego rozwiązania będzie uniezależnienie sytuacji ekonomicznej i samorządowej od działalności innych okręgów. Jeżeli np. jakiś okręg nie wykona zadań zleconych, to tylko ten okręg nie otrzyma środków na rok następny, a wszystkie inne będą mogły dalej rozwijać swoją działalność.

Polski Związek Niewidomych, jako federacja stowarzyszeń, swoją organizację musiałby oprzeć o art. 22 Prawa o stowarzyszeniach, który stanowi:

"1. Stowarzyszenia w liczbie co najmniej trzech mogą założyć związek stowarzyszeń. Założycielami i członkami związku mogą być także inne osoby prawne, z tym że osoby prawne mające cele zarobkowe mogą być członkami wspierającymi.

2. Do związków, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy".

Przy zmianie PZN w związek stowarzyszeń (czyli federację) należy całą organizację poddać w stan likwidacji, a następnie powołać stowarzyszenia regionalne na bazie dotychczasowych okręgów i dopiero z nich utworzyć związek stowarzyszeń. W trakcie procesu likwidacyjnego można byłoby przewidzieć, że majątek likwidowanego Polskiego Związku Niewidomych przekazuje się powołanemu w jego miejsce związkowi stowarzyszeń lub określonym stowarzyszeniom regionalnym.

Warto uprzytomnić sobie koszt takiej operacji oraz prawo do likwidowanego majątku ze strony wierzycieli legitymujących się tytułami egzekucyjnymi.

Moim zadaniem było krótkie omówienie przepisów związanych z sytuacją prawną, jaka może powstać w wypadku podjęcia decyzji przez krajowy zjazd o nadaniu okręgom osobowości prawnej. Dobrze, jeżeli każdy delegat przed zajęciem stanowiska w tej sprawie w pełni uświadomi sobie konsekwencje, jakie ta decyzja pociągnie za sobą. Po podjęciu uchwały statutowej przez nadzwyczajny Krajowy Zjazd Delegatów - powrócimy do tego tematu.

P10-1998