Kobiece hormony płciowe   

Dr Andrzej Kossakowski

 

Płeć nowo poczętego dziecka ustala się w momencie zapłodnienia czyli połączenia się komórki jajowej żeńskiej z plemnikiem, komórką płciową męską. Od tej chwili układ genetyczny steruje zróżnicowaniem budowy anatomicznej ciała rozwijającego się płodu. Nie wystarcza to jednak do prawidłowego ukształtowania się chłopca czy dziewczynki, z pełnym zróżnicowaniem anatomicznym i psychicznym, charakterystycznym dla obu tych płci. Do pełnego zróżnicowania konieczne jest prawidłowe działanie układu hormonalnego.

Hormony są to aktywne substancje biochemiczne, wytwarzane przez specjalny rodzaj gruczołów wydzielających swą wydzielinę bezpośrednio do krwi. Noszą one nazwę gruczołów dokrewnych. Hormony są przenoszone drogą krwi do wszystkich tkanek i narządów ustroju i regulują jego procesy życiowe. Ich nadmiar lub niedobór doprowadza do ciężkich schorzeń i niedorozwoju.  

Pomimo istniejących różnic anatomicznych, do okresu dojrzewania we krwi dziewcząt i chłopców krążą te same hormony w tych samych ilościach, i dopiero gdy poziom hormonów płciowych wzrasta, zmiany nabierają charakteru przełomowego. U dziewczynek poziom podstawowego hormonu żeńskiego - estrogenu - zaczyna wzrastać w wieku około 8 lat. Ciało zaokrągla się, nabrzmiewają piersi, a około 13. roku życia pojawia się menstruacja. U chłopców hormon męski - testosteron - zaczyna działać w dwa lata później i około 15. roku życia głos obniża się, następuje szybki wzrost i rozwój mięśni. Procesom tym towarzyszy wstrząs psychiczny. Testosteron jest hormonem anabolicznym, wpływa na rozbudowę kości i mięśni. Ciało młodego mężczyzny zawiera 4000 białek i 1500 tłuszczów. Poziom testosteronu jest 20 razy wyższy niż u dziewcząt i utrzymuje się na tym poziomie prawie niezmiennie do okresu przekwitania, który u mężczyzn pojawia się po 65 roku życia.

Główne hormony żeńskie to estrogen i progesteron (zwany również hormonem ciałka żółtego lub luteiną). Kontrolują one metabolizm tłuszczów. Ciało młodej kobiety zawiera 2300 białek i 2500 tłuszczów. Hormony płciowe wpływają na zachowanie się kobiet i mężczyzn oraz na procesy zachodzące w mózgu. Jak wspomniano, poziom testosteronu u mężczyzn utrzymuje się przeciętnie na jednakowym poziomie. Inaczej jest u kobiet. W okresie od pokwitania do przekwitania poziom ich hormonów ulega stałym wahaniom, co objawia się nie tylko pojawieniem się krwawień miesięcznych, ale także okresową zmiennością nastrojów. Cykle te powtarzają się regularnie co 28 dni. Cykl miesiączkowy rozpoczyna się w pierwszym dniu krwawienia i trwa przeciętnie 28 dni. W pierwszej fazie cyklu obecny jest tylko estrogen, którego zadaniem jest odbudowa złuszczonej błony wyściełającej macicę i pomaganie wzrostowi komórki jajowej, powstającej w jajniku. Jego poziom osiąga wartość najwyższą w okresie owulacji, czyli uwolnienia komórki jajowej z jajnika do jajowodu. W drugiej fazie cyklu poziom estrogenu zaczyna opadać. Natychmiast po jajeczkowaniu w jajniku, w miejscu opuszczonym przez komórkę jajową, rozpoczyna się produkcja drugiego hormonu - progestronu, którego zadaniem jest stworzenie warunków do rozwoju zdrowej i udanej ciąży. W drugiej fazie cyklu poziom obu hormonów utrzymuje się na wysokim poziomie, a na parę dni przed zakończeniem cyklu gwałtownie spada. Jeżeli jednak komórka jajowa została zapłodniona i zagnieździła się w błonie macicy, poziom obu hormonów pozostaje wysoki.

Ze zmianami poziomu hormonów płciowych w przebiegu cyklu miesiączkowego łączą się zmiany osobowości i nastroju kobiety. Oczywiście nie wszystkie panie podlegają tak dużej huśtawce psychicznej, jednakże wpływ poziomu tych hormonów na nastrój kobiety jest zawsze znamienny. Estrogen pomaga komórkom mózgowym osiągnąć zwiększoną aktywność, co powoduje, że w pierwszej fazie cyklu, smak i zapach. Towarzyszy temu dobre samopoczucie i ożywienie, zwiększa się odczucie przyjemności i pobudzenie seksualne. Jest to okres optymalny dla zapłodnienia i poczęcia nowego życia. Progesteron pojawiający się w drugiej fazie cyklu działa przytłumiająco, uspokajająco, co wywołuje uczucie ospałości, zmęczenia, zniechęcenia, a nawet depresji. Na cztery do pięciu dni przed zakończeniem cyklu poziomu obu hormonów gwałtownie spada, a skutki ich zniknięcia mogą być dramatyczne. W okresie tych kilku dni może pojawić się uczucie wrogości do otoczenia, depresja granicząca niekiedy z psychozą.

28-dniowe cykle miesięczne rozpoczynają się po osiągnięciu dojrzałości płciowej i trwają nieprzerwanie do okresu przekwitania - 35. do 45 roku życia. Przerwy występują jedynie w okresach ciąży i laktacji. W prawidłowych warunkach zdrowotnych kobieta przechodzi średnio 13 cyklów miesiączkowych w ciągu roku. Przy założeniu okresu 20 lat aktywności, cyklów tych w ciągu życia jest około 260. Oczywiście ciąże i okresy karmienia piersią zmniejszają ilość tych cykli w ciągu życia. Kobieta żyjąca w starożytności i średniowieczu, której rola sprowadzała się w zasadzie do częstego rodzenia wielu dzieci i długo trwających okresów karmienia piersią, mogła oczekiwać najwyżej kilkunastu okresów menstruacyjnych w ciągu życia. U kobiety współczesnej sprawa ta wygląda inaczej. Ilość porodów sprowadza się średnio do 2, a okresy karmienia piersią (o ile w ogóle istnieją), ograniczają się do kilku miesięcy. Dla większości kobiet objawy związane z cyklem menstruacyjnym to comiesięczny kłopot, do którego trzeba się przyzwyczaić, ale dla około 25% kobiet skutki są znacznie poważniejsze, a dla 10% nawet tragiczne. Wiele czynów nieprzemyślanych, a nawet mijających się z prawem, jest popełnianych przez kobiety będące w końcowej fazie cyklu miesiączkowego. Objawy wzomożnego napięcia przedmiesiączkowego można znacznie osłabić, stosując progesteron, oczywiście pod kontrolą lekarza ginekologa lub endokrynologa.

Przekwitanie, dotyczące kobiety między 35 a 45 rokiem życia jest związane z burzliwymi i nieprzyjemnymi dolegliwościami objawiającymi się najczęściej uderzeniami krwi do głowy, uczuciem gorąca, nagłym poceniem się, bólami głowy, zmęczeniem lub nadmiernym poceniem, a czasami zaburzeniami psychicznymi (zwanymi psychozami inwolucyjnymi). Aby tego uniknąć, każda kobieta po ukończeniu 35 lat powinna regularnie przeprowadzać badania cytohormonalne, określające poziom hormonów w organiźmie i być pod stałą opieką lekarza specjalisty.

Głos Kobiety 4 1998