Z frontu pracy niewidomych

Zbigniew Skalski

 

Stroiciel instrumentów klawiszowych

 

Kolega Jerzy Kozak urodził się w 1930 roku w Sosnowcu. Wzrok stracił na skutek wypadku, w wieku ośmiu lat. Od 1945 do 1949 przebywał w Zakładzie dla Niewidomych w Laskach Warszawskich, gdzie ukończył szkołę podstawową i kurs gimnazjalny. Tam też uczył się gry na fortepianie pod kierunkiem prof. Witolda Frimana. W 1949 roku rozpoczyna praktykę w zawodzie stroiciela instrumentów klawiszowych w Fabryce Fortepianów i Pianin "Calisia" w Kaliszu i jednocze- śnie uczęszcza do liceum ogólnokształcącego i szkoły muzycznej w Kaliszu. W 1951 kończy praktykę, a naczelny konstruktor fabryki, mistrz budowy fortepianów- Gustaw Fibiger- pisze m. in. w wydanej opinii: "Ob. Jerzy Kozak przeszedł pod moim kierunkiem szkolenie w dziale korekty, strojenia i intonacji, zapoznając się jednocześnie z wiedzą ogólną o budowie fortepianów i pianin- teoria menzur, akustyczne zasady budowy, konstrukcja den rezonansowych, ramy metalowej i szkieletu. Wykazał wybitne zdolności nie tylko jako stroiciel intonator, ale także jako korektor trudnych do opanowania mechanizmów fortepianowych. Wrodzony talent, absolutny słuch i poważny zasób wiedzy teoretycznej oraz umuzykalnienie pozwalają wysunąć obywatela Kozaka na jednego z najlepszych stroicieli- intonatorów w naszym kraju."

Od 1951 do 1954 roku pracuje w tej samej fabryce na stanowisku stroiciela- intonatora, rozszerzając też teoretyczną wiedzę w zakresie budowy fortepianów i pianin oraz zagadnień akustycznych instrumentów muzycznych pod kierunkiem prof. Marka Kwieka, konsultanta państwowego przemysłu muzycznego. Od 1955 roku, czyli już od szesnastu lat, pracuje w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach na stanowisku stroiciela, korektora i konserwatora klawiszowych instrumentów muzycznych. Poza tym jest zatrudniony jako stroiciel w Polskim Radio i w Państwowym Liceum Muzycznym.  

Praca stroiciela polega na ustalaniu wysokości każdego dźwięku w całej skali danego instrumentu. W wypadku fortepianu lub pianina wysokośc dźwięku zależna jest od długości i grubości struny, gęstości masy materiału, z którego jest zrobiona, a także od ciężaru napinającego. Stroiciel posługuje się kluczem do strojenia, którym- obracając kołek stroikowy i nawijając na niego lub odwijając z niego jeden koniec struny, zmienia jej ciężar napinający, przez co zmienia wysokość dźwięku wydawanego przez strunę. W strojeniu takich instrumentów jak akordeon i fisharmonia, wysokośc dźwięku zmienia się przez piłowanie w odpowiednich miejscach drgających piórek metalowych, wydających dźwięk.  

Technika strojenia organów jest bardzo rozbudowana z powodu różnorodności elementów, jak np. piszczałek i głosów języczkowych. Elektronowe instrumenty klawiszowe, organy elektroniczne i organy Hammonda wymagałyby szerszego omówienia.

Praca intonatora polega na wyrównaniu barwy i siły dźwieku dla całej skali instrumentu. Technika intonacji fortepianu polega na nakłuwaniu w odpowiedni sposób młoteczków uderzających w struny. Intonacja akordeonów polega na kształtowaniu drgających języczków.  

Celem pracy korektora fortepianu jest korygowanie i regulacja mechanizmu klawiszowo-młoteczkowego.  

Konserwator zabezpiecza różne części instrumentu przed niszczącym działaniem wilgoci, temperatury, kurzu itp., stosując środki konserwujące i ochronne, w zależności od materiału, z jakiego są dane części wykonane.  

Praca stroiciela w fabryce fortepianów przeważnie ogranicza się do pracy w zakresie jednej specjalności, np. strojenia i intonacji. Natomiast praca poza fabryką polega na wykonywaniu wszystkich czynności niezbędnych w przygotowaniu instrumentu do użytkowania. Są to wszelkiego rodzaju naprawy, korekta, regulacja, strojenie i intonacja.  

Kolega Kozak, poza swoją pracą zawodową, prowadzi dla studentów i pracowników PWSM kursy, rozszerzające wiedzę o budowie, działaniu i konserwacji instrumentów muzycznych oraz wygłasza na ten temat odczyty. Z okazji czterdziestolecia PWSM w Katowicach- pierwszej wyższej uczelni na Śląsku- nasz kolega został odznaczony Srebrną Odznaką dla Zasłużonego  w Rozwoju Województwa.

Posłuchajmy, co mówi o swojej pracy: "Interesowała mnie muzyka i cieszę się, że mogę jej służyć. Praca stroiciela fortepianów jest ważna dla każdego muzyka, ponieważ fortepian i pianino sa podstawowymi instrumentami, na których musi grać nie tylko pianista, ale i każdy muzyk. Jak najbardziej polecam kolegom ten zawód, przyjemny, intratny i dający dużyo zadowolenia. Każdemu zainteresowanemu wyborem zawodu stroiciela, chętnie udzielę informacji. Listy proszę kierować pod adres: Jerzy Kozak, Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna, Katowice, ul. 27 Stycznia 33."

A oto kilka opinii. Mówi rektor PWSM, doc. Wiktor Gadziński: "Sądzę, że utrata wzroku w przypadku pracy zawodowej ob. Jerzego Kozaka nie przeszkadza w jego fachowości i wysokiej specjalizacji. Przykładem może być nie tylko rozróżnienie form fortepianów czy pianin, lecz również określenie, z małym odchyleniem, roku ich budowy. Jego praca w uczelni, charakteryzująca się dobra organizacją, dużym wkładem serca i inicjatywy, zasługuje na jak najwyższa ocenę i prawdziwe uznanie."

Opinia doc. Józefa Stempla, kierownika Katedry Pianistyki w PWSM:

" Z racji zajmowanego stanowiska działalność kolegi Jerzego Kozaka jest mi bardzo bliska. Brak wzroku w żadnym wypadku nie hamuje jego działalności i nie wpływa ujemnie na jego wyniki. Opanowanie, sumienność, uczciwość i wielka kompetencja zawodowa stawiają go w rzędzie czołowych korektorów fortepianów w skali krajowej."

Opinia adiunkta PWSM, Wiesława Szlachty:

" Kolega Kozak jest wyjątkowo uzdolnionym, wybitnym specjalistą w dziedzinie strojenia, korektury i napraw instrumentów klawiszowych. Wyniki jego pracy są niejednokrotnie lepsze od wyników niejednego stroiciela widzącego.  

Opinia mistrza budowy instrumentów dętych, Stanisława Więckowskiego:

"Pracuję w swoim zawodzie 50 lat i jeszcze takiego fenomenalnie uzdolnionego stroiciela i korektora nie spotkałem. Cechuje go wielka sumienność, dokładność i zdolności do ulepszania pracy. M.in. zbudował generator kamertonowy dla Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia oraz przyrządy do lutowania przez niewidomych elementów w urządzeniach radiowo- elektronicznych. Opracował też metodę i wykonał oprzyrządowanie do filcowania przez niewidomych młoteczków fortepianowych."

Zawód stroiciela nie zdobył jeszcze wśród niewidomych tej popularności co zawód masażysty. A przecież niewidomi stroiciele cieszą się wielkim uznaniem wśród społeczeństwa. Niedawno jeden ze znajomych zwierzył mi się , że do swojego fortepianu musiał sprowadzić niewidomego stroiciela z miejscowości oodległej o 100 km, bo tylko on umiał mu ten fortepian nastroić. Warto zainteresować młodzież niewidomą tym zawodem i stworzyć jej warunki do szkolenia, organizując np. w Zakładzie Rehabilitacji Niewidomych w Chorzowie trzyletnią, pomaturalną, półwyższą, zawodową szkołę stroicieli. Z pewnością Jerzy Kozak nie odmówi pomocy w zakresie przekazywania swojej wiedzy, praktyki i wybitnych umiejętności.   

Pochodnia. listopad 1969