Geniusz alfabetu - Teresa Dederko

   

"Otworzył niewidomym bramy wiedzy" - taki napis znajduje się na domu, w którym 4 stycznia 1809 roku urodził się Ludwik Braille - wynalazca pisma punktowego. Obecnie pismo to jest znane i używane na całym świecie, a słowo "brajl" stało się wyrażeniem pospolitym. Szczególnie wśród wychowanków szkół dla niewidomych znane są takie określenia, jak "brajlak" - osoba niewidoma, "brajlactwo" - brak wzroku, "brajlowanie" - oglądanie dotykiem.  

Opracowanie i wdrożenie systemu Braille'a, jak to zazwyczaj dzieje się z genialnymi pomysłami, natrafiało na opór i wiele trudności. Ostatecznie system pisma punktowego został oficjalnie zaakceptowany dopiero ponad 20 lat po śmierci francuskiego wynalazcy i ponad pół wieku po opracowaniu, opartych na sześciopunkcie, liter dla niewidomych.

 

Genialny wynalazek

Ludwik Braille przyszedł na świat w rodzinie rzemieślniczej,  jako syn rymarza zamieszkałego w niewielkiej miejscowości Coupvray, położonej 40 kilometrów na wschód od Paryża. Właśnie w warsztacie rymarskim ojca zdarzył się tragiczny wypadek, na skutek którego czteroletni Ludwik stracił całkowicie wzrok. Gdy osiągnął wiek szkolny, rozpoczął naukę w wiejskiej szkole wraz z widzącymi rówieśnikami, ucząc się metodą pamięciową. Dopiero gdy miał 10 lat, został przyjęty do Królewskiego Instytutu dla Młodych Niewidomych w Paryżu. Jego uczniowie posługiwali się książkami pisanymi dużymi, wypukłymi literami, było to jednak bardzo niewygodne, stosunkowo niepopularne i trudne w przygotowaniu.

Człowiekiem, który zainspirował Ludwika Braille'a do pracy nad specjalnym alfabetem dla niewidomych, był Charles Barbier de la Serre - kapitan artylerii. Opracował on szyfr dla potrzeb wojskowych, w którym dzięki kombinacji 12 punktów i kresek wytłaczanych na papierze, można było zapisywać i odczytywać rozkazy i meldunki przy pomocy dotyku - bez użycia światła. System ten miał jednak sporo wad: był zawiły, nie uwzględniał zasad ortografii, cyfr i znaków matematycznych. Zapis był także na tyle duży, iż niemożliwością było objęcie pojedynczego znaku opuszkiem palca. Braille wziął się więc do udoskonalania pisma, zajmował się tym nocami w uczniowskiej sypialni i w czasie wakacji w rodzinnym domu. W październiku 1824 roku, gdy Braille miał piętnaście lat, alfabet był gotowy. Punkty zostały zredukowane do sześciu i ustawione w dwu pionowych kolumnach, po trzy w każdej. Kombinacje tych sześciu punktów dają sześćdziesiąt trzy znaki, można więc zapisywać litery, znaki interpunkcyjne, oznaczenia matematyczne i nuty. W 1829 roku ukazał się pierwszy podręcznik przedstawiający i omawiający całokształt pisma brajla "Metoda pisania za pomocą punktów wyrazów oraz nut do muzyki i śpiewu, ułożona do użytku niewidomych".

Pismo Braille'a zostało oficjalnie zatwierdzone do użytku i rozpowszechniania na Kongresie Niewidomych w Paryżu w roku 1878. Twórca pisma jednak nie doczekał triumfu swojego wynalazku, zmarł bowiem na gruźlicę w roku 1852.

Korzyść na co dzień

Umiejętność czytania i pisania jest fundamentem uczestnictwa we współczesnej kulturze, zarówno w charakterze odbiorcy, jak i twórcy, pozwala niewidomym wybić się na niezależność poprzez zdobycie wiedzy, wykształcenia, zawodu, a więc pracy dającej niezależny, godziwy byt. Do czasu wynalezienia pisma brajla, przez stulecia niewidomi byli niższą kategorią społeczną, utrzymywali się dzięki filantropii lub z żebractwa. Sześciopunkt stał się oknem na świat, udostępnił choćby takie przyjemności, jak bezpośredni, osobisty kontakt z literaturą. W życiu codziennym pismo pozwala walczyć z chaosem otaczającego świata, dając możliwość jego nazywania, na przykład poprzez opisanie lekarstw, napisy na płytach, dokumentach czy na przetworach i przyprawach kuchennych.

Nawet w dobie technologii informatycznych, nowoczesnych komputerów, pismo brajla nie straciło swojej użyteczności. Wprost przeciwnie, rozpowszechniło się ono na całym świecie, jest używane we wszystkich językach i wszędzie znakomicie spełnia swoje zadanie.

 

Aby uczcić pamięć

Rok 2009 został ogłoszony przez Europejską Unię Niewidomych - Międzynarodowym Rokiem Ludwika Braille'a, w dwusetną rocznicę jego urodzin. Polski Związek Niewidomych włączył się w obchody, które rozpocznie konferencja naukowa na temat: "Teraźniejszość i przyszłość pisma Braille'a". Podczas konferencji zostanie rozstrzygnięty konkurs czytelniczy. Delegacja PZN weźmie także udział w uroczystościach rocznicowych w Paryżu. 5. stycznia 2009 roku ukaże się w jednym z ogólnokrajowych dzienników dodatek z wzorem pisma brajla oraz logo PZN. Tego dnia również w Muzeum Tyflologicznym Biblioteki Centralnej PZN zostanie otwarta wystawa prezentująca sprzęt i urządzenia służące do pisania brajlem, od najstarszych tabliczek po najnowsze notatniki elektroniczne. Planowana jest również narada szkoleniowa dla instruktorów i nauczycieli pisma brajla.

We wrześniu 2009 roku BC PZN organizuje konferencję: "Niewidomi w świecie książek i bibliotek", połączoną z promocją książki pod tym samym tytułem. Jesienią odbędzie się również konkurs poprawnego czytania brajlem dla dzieci i dorosłych.

Z uzyskanych informacji wynika, że wszystkie jednostki PZN włączą się aktywnie w obchody rocznicy oraz w promowanie pisma     Braille.a.

Pochodnia listopad 2008